Тұрышев Айтмұхамбет Қасымбайұлы - «Павлодар облысының ғалымдары» Цифрлық энциклопедиясы

1956 жылғы 18 шілдеде Аягөз қаласында дүниеге келді.

Ғылыми дәрежесі: филология ғылымдарының докторы

Білімі: 1981 жылы Семей педагогикалық институтын «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығы бойынша бітірді.

Тұрышев Айтмұхамбет Қасымбайұлы – филология ғылымдарының докторы, профессор, академик. Жоғары оқу орнында 1991 жылдан бастап жұмыс істейді, жалпы еңбек өтілі – 44 жыл, педагогикалық өтілі – 35 жыл. 25 жыл бойы жоғары оқу орындарында келесі пәндер бойынша дәріс оқып, тәжірибелік сабақтар жүргізеді: «Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы», «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы», «Қазақ тілі грамматикасының тарихы», «Әдеби қазақ тілінің тарихы», «Тіл білімі мен әдебиеттанудың философиялық – әдістемелік мәселелері», «Тіл білімінің негізгі мәселелері», «Жоғары сыныптарда әдебиетті зерттеу әдістемесі», «Түрік философиясына кіріспе», «Тілдің тарихи даму теориясының негіздері», «Мәтіннің лингвистикалық талдауының мәселелері». Павлодар облысын педагогикалық кадрлармен қамтамасыз етуге үлкен үлес қосуда. Мектепте дәріс оқу арқылы өскелең ұрпақты ғылыми жұмысқа тартады.

Әл-Фараби атындағы ҚазМУ Ғылыми кеңесінде «Қыз Жібек» поэмасының тілі мен стилі» докторлық диссертациясын қорғап, 1998 жылғы 13 мамыр күні филология ғылымдарының кандидаты дәрежесін алды. 2002 жылғы 22 қараша доцент ғылыми дәрежесін алды.

Айтмұхамбет Қасымбайұлы А. Байтұрсынов атындағы Ұлттық Ғылым Академиясының жанында Тіл білімі институтында «М.Жүсіп шығармаларындағы лексиканың этномәдени негіздері» диссертациясын қорғады және филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алды. ҚР БҒМ, С. Торайғыров атындағы ПМУ ғылыми кеңесінің 2005 жылғы 11 сәуірдегі шешімімен оған С. Торайғыров атындағы ПМУ профессоры ғылыми атағы берілді. ҚР БҒМ, 2005 жылғы 22 желтоқсандағы Білім және ғылым саласындағы мониторинг және бағалау комитетінің (№7 хаттама) шешімімен Филология ғылымдарының докторы атағы берілді. 2006 жылдың 22 қыркүйегінде Қоғамдық Ғылым Академиясының жалпы жиналысының шешімімен академик және қоғамдық ғылыми академияның толық құқықты мүшесі атағы берілді. 2010 жылдың 28 мамырында ҚР БҒМ, Білім және ғылым саласындағы мониторинг және бағалау комитеті (№ 4 хаттама) шешімімен Филология профессоры атағы берілді. Халықаралық ақпараттық академияның жалпы жиналысының шешімімен 2012 жылдың 8 қарашасында академик, Халықаралық ақпараттық академияның толық мүшесі болып сайланды.

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің «Диссертациялық кеңестің мүшесі» (2008-2010). Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде «Диссертациялық кеңестің мүшесі» (2013-2014, 2015-2016).

1990 жылдан бастап С.Торайғыров атындағы ПМУ «Қазақ тілі мен әдебиеті» кафедрасының ұйымдастырушыларының бірі. осы факультет деканының бірінші орынбасары.

1991 жылдан бастап қазақ тілі мен әдебиетінің аудармашылары мен мамандарын дайындайды. Оның түлектері республикамыздың, облыстың, аудандардың түрлі салаларының қызметкерлері. Олардың ғылыми мақалалары бұқаралық ақпарат құралдарында ұсынылған.

1998 ж. - «Қазақ тілі» халықаралық қоғамының Павлодар филиалының төрағасының орынбасары;

2006 ж. - Павлодар облысының білім және ғылым қызметкерлері кәсіподағының мүшесі және Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының мүшесі, 2007 жылдан бастап «Нұр Отан» партиясының мүшесі.

2008-2015 жж. Павлодар облысындағы тілдерді дамыту басқармасының Комиссия мүшесі;

2008-2016 жж. - Тіл саясатын дамыту жөніндегі жұмыс тобының мүшесі, «Қазақ тілі» халықаралық қоғамының 5-ші съезінің делегаты;

2015 ж. - Мәшһүр Жүсіп, Торайғыров, О.Бөкеев, М.Мақатаев, Т.Айбергенов оқулары комиссия мүшесі.

2013 ж. - Діни бірлестіктермен жұмыс жөніндегі Кеңестің мүшесі, Діни білім беру мәселелері жөнінде Орталық мешіттің лекторы;

2004 жылдан бастап 2014 жылға дейін «Мәшһүртану» ғылыми-практикалық орталығының ұйымдастырушысы және алғашқы директоры, 25 жыл бойы Мәшһүр Жүсіптің шығармашылығын зерттеумен айналысатын алғашқы Көпеев мұрасын зерттеуші. «Мәшһүртану» ұғымын енгізді, облыстық, қалалық, аудандық оқулар бағдарламасын жасады. Мектептерде Мәшһүр Жүсіп атындағы кабинеттер мен музейлердің ашылуына үлес қосты. Мәшһүр Жүсіпке арналған радио және теледидар бағдарламаларына қатысып, ақынның мерейтойына орай республикалық студенттік айтыс ұйымдастырушысы.

2016 ж. - «Мәшһүр Жүсіп» фильмінің кеңесшісі;

2009-2016 жж. - «Мәшһүр Жүсіп оқулары» қалалық байқауының төрағасы.

Ақынның 20 томдық шығармалар жинағын шығаруға үлес қосты. 8 актілі «Мәшһүр Жүсіп» пьесасының авторы. Ғалым, туған жерінің көрнекті қайраткерлерінің өмірі мен шығармашылығын зерттеуші, Павлодар облысының ғылыми зиялыларының өкілі - Айтмұхамет Қасымбайұлы.

Профессор Тұрышевтің 1112 ғылыми мақаласы бар, олардың 190 газет материалдары, 269 Мәшһүр Жүсіптің энциклопедиясына, 33 С.Торайғыровтың энциклопедиясына, 476-і конференциялық материалдарға, 92 ғылыми журналдарда, 46 кітаптар мен жинақтарда жарық көрді. Сондай-ақ профессордың мақалалары Америка, Ресей, Тәжікстан, Қырғызстан сияқты шет елдерде таныстырылған. Осы материалдардан басқа 53 жұмыс (13 монография, 7 оқулық, 27 оқу құралы, 1 пьеса, 5 автореферат) жариялады.

Бұдан басқа, профессор - 2 энциклопедияның, 21 кітап пен жинақтың, Мәшһүр Жүсіптің 20 томдық еңбектері жинағының, 8 библиографияның бас редакторы, сондай-ақ, Мәшһүр Жүсіп шығармалары туралы 500-ге жуық ғылыми мақалалар жазды.

Профессор Тұрышев алты ғылыми – зерттеу жұмысының нәтижелерін тәжірибеге енгізді. Оның жетекшілігімен 11 кандидаттық диссертация, 7 магистрлік диссертация, 24 дипломдық жұмыс қорғалды. Айтмұхамет Қасымбайұлы 25 докторлық және кандидаттық диссертацияға, 23 дипломдық жұмысқа пікір жазды, 8 докторлық және кандидаттық диссертация бойынша қарсыластың рөлін атқарды. Сондай – ақ, 72 монография, оқу құралдарын, әдістемелік нұсқаулар, 42 ғылыми жоба туралы пікірлер жазды. Профессор 47 республикалық және облыстық әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық - мәдени іс-шараларға қатысты. 1991-2016 жылдары ол теледидар мен радиода сөз сөйледі, 10 конференция ұйымдастырды, 26 энциклопедия, кітаптарға оның фотосуреттері және ақпараттық мақалаларын кірді. 2006 жылдан 2013 жылға дейін С.Торайғыров атындағы ПМУ-де ұйымдастырылған «Прометей» (қазіргі «Жас ғалым») студенттік ғылыми - зерттеу жобасының жетекшісі. «Ертіс дарыны» ғылыми-зерттеу орталығының қолдауымен кітаптар мен журналдарда ғылыми жұмыстары жарияланды, «Мәшһүртану» бойынша ғылыми жобаларда жүлделі орындар иеленді. Оның ғылыми мақалалары мен бағдарламалары мектептер мен лицейлерде енгізілген.

ҚР БҒМ-нің марапаттары: 2005 ж. - «ҚР ғылымының дамуына ерекше үлес қосқаны үшін» төс белгісімен марапатталды; 2003 ж. - гуманитарлық ғылымдар саласындағы ғылыми зерттеулер үшін Ш.Уәлиханов атындағы мемлекеттік сыйлықтың лауреаты; 2006 ж. - «ЖОО үздік оқытушысы» мемлекеттік грантының иегері; 2011-2012 жж. - ғылым мен техниканың дамуына ерекше үлес қосқаны үшін мемлекеттік ғылыми стипендияның лауреаты; 2016 - «Білім беру саласының еңбегі сіңірген қызметкері».

Әдебиеттер тізімі:

***

1.Тұрышев А. Қ. Мәшһүр-Жүсіп шығармаларындағы Олжабай батыр бейнесі // Ертіс дидары. – 2015. - №6. – 10-11 б.
2.Тұрышев А. Қ. Шоң мен Шорман // Баянтау. – 2011. - №43. - 5 б.
3.Тұрышев А. Қ. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры қай кезенде қалыптасқан // Абай. – 2002. - №3. – 16-20 б.
4.Тұрышев А. Қ. Мәшһүр Жүсіп Көпеев шығармаларының этномәдени негіздері // Өлкетану. – 2005. - №1. – 145-169 б.
5.Тұрышев А. Қ. Мәшһүр Жүсіп шығармаларындағы діни-мифологиялық лексика // ПМУ хабаршысы. Филологиялық серия. – 2006. - №3. – 97-117 б.
6.Тұрышев А. Қ. Мәшһүр Жүсіптің ата тегі // Ертіс дидары. – 2008. – 27 тамыз. – 6 б.
7.Тұрышев А. Қ. Мәшһүр-Жүсіп тіл білімі туралы // Қазақстан педагогикалық хабаршысы – Педагогический вестник Казпхстана. – Павлодар, 2009. – 374-382 б.
8.Тұрышев А. Қ. Терминді тезге салар бағдарлама // Ана тілі. – 2010. – 26 тамыз-1 қыркүйек. – 4 б.
9.Тұрышев А. Қ. Мәшһүр Жүсіп шығармаларын кезеңге бөлу методологиясы // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2002. - №10. – 124-127 б.
10.Тұрышев А. Қ. Наурыз – ұлт мейрамы: тарихқа көз жүгіртсек // Сарыарқа самалы. – 2011. – 12 наурыз. – 6 б.